2,4 miljard hongerige levens: het nieuwe gezicht van stedelijke voedselonzekerheid

In het laatste rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie over voedselonzekerheid wordt gesteld dat het grootste deel van het voedsel dat in het continuüm tussen platteland en stad wordt geconsumeerd, op de markt wordt gekocht. Wat mensen aten werd bepaald door de kosten en de betaalbaarheid, die op hun beurt afhingen van agrifoodsystemen, voedselvoorziening en waardeketens. De kloof tussen stad en platteland was niet langer bruikbaar om de verbanden tussen stedelijke, peri-urbane (minder dan een uur reizen naar grote, middelgrote en kleine steden) en landelijke gebieden te begrijpen.

Voedselonzekerheid is ook niet langer een overwegend plattelandsprobleem. Het rapport getiteld “The State of Food Security and Nurtition in the World 2023” beoordeelt de voedselsituatie van 2022 en is een gezamenlijke inspanning van het Wereldvoedselprogramma, het Kinderfonds van de Verenigde Naties, de Wereldgezondheidsorganisatie en het Internationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling.

Een vooronderstelling in het rapport is dat de zaken van kwaad tot erger zijn gegaan in de achtergrond van COVID-19 en het conflict tussen Oekraïne en Rusland, vooral voor de lage- en middeninkomenslanden. Hoewel de mondiale honger was afgenomen dankzij het economisch herstel in de post-pandemische fase, bleef deze nog steeds boven het niveau van vóór de pandemie. De beschikbare inkomens waren laag onder de aanhoudende gevolgen van de pandemie, de inflatie was hoog en de voedselkosten stegen.

Voedselonzekerheid wordt gedefinieerd als het kortetermijnonvermogen om aan de voedingsbehoeften te voldoen. Chronische ondervoeding wordt gedefinieerd als het langdurig of aanhoudend onvermogen om binnen een land aan de minimale voedingsbehoeften te voldoen.

Lees ook | Verhoging van de exportrechten op uien leidt tot woede onder boeren in Maharashtra

Het rapport schat dat 2,4 miljard mensen, waaronder vrouwen in plattelandsgebieden, in 2022 geen toegang hadden tot veilig, voedzaam en voldoende voedsel. In Azië werden 402 miljoen mensen getroffen door honger, wat 55 procent van de hongerslachtoffers wereldwijd uitmaakte. door Afrika met 282 miljoen (38 procent van het mondiale cijfer). De prevalentie van ondervoeding (PoU) was hoger in lage-inkomenslanden. In Zuid-Azië als geheel hadden in 2022 389,2 miljoen mensen ernstige voedselonzekerheid.

Geen enkel land zal in 2030 de doelstelling van nul honger, ondervoeding van kinderen en een laag geboortegewicht halen, voorspelt het rapport. Exclusieve borstvoeding was het enige gebied waarop significante verbetering werd geregistreerd.

Het rapport is gebaseerd op schattingen van gegevens van overheden om de voortgang in de richting van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen en de Mondiale Voedingsdoelstellingen te meten. Als er geen gegevens worden verstrekt, maakt de FAO schattingen op basis van mondiaal aanvaarde opiniepeilingen en haar Food Insecurity Experience Scale Module. De module bevat een reeks van acht vragen over omstandigheden en ervaringen die verband houden met beperkte toegang tot voedsel. Respondenten wordt gevraagd deze zelf te rapporteren. Dit model wordt sinds 2014 in 140 landen toegepast, waaronder India. Toch blijven nationale enquêtes de beste bronnen. Sommige landen, waaronder India, verstrekken al een aantal jaren geen gegevens over de gematigde en ernstige voedselonzekerheid. Ook voeren zij geen landelijk vertegenwoordigde enquêtes onder huishoudens uit over het energieverbruik via de voeding.

De Indiase regering heeft de bevindingen van de laatste enquête naar de consumptie en uitgaven van huishoudens achtergehouden. Het heeft ook vraagtekens gezet bij de methodologie, intentie en geloofwaardigheid van mondiale rapporten die een weinig vleiend beeld geven tegenover bepaalde indicatoren. De FAO voert haar eigen onderzoeken uit waarbij geen gegevens worden gerapporteerd. Het presenteert driejaarlijkse gemiddelden. Er wordt geschat dat er in India (2020-2022) 233,9 miljoen ondervoede mensen waren en in Zuid-Azië 315,8 miljoen; India heeft het grootste aantal ondervoede personen in Zuid-Azië en Azië als geheel. De drie parameters voor het schatten van ondervoeding zijn consumptieonderzoeken door overheden, de calorie-inname per hoofd van de bevolking en de minimale energiebehoefte van de bevolking via de voeding.

Een landbouweconoom, die niet bij naam genoemd wilde worden, zei dat de omstreden parameter de Variatiecoëfficiënt was, die de ongelijkheid van de calorie-inname meet. Terwijl de FAO schat dat de ongelijkheid is toegenomen, betwist de Indiase regering dit. Volgens de landbouweconoom zal de FAO de voedselniveaus blijven voorspellen via enquêtes als Gallup totdat ze gegevens van overheden krijgt.

Wat specifiek in de Indiase context ontbreekt, zijn gegevens over de prevalentie van voedselonzekerheid (matig en ernstig) onder de totale bevolking. In het rapport wordt dit aangemerkt als ‘niet gerapporteerd’. Andere landen in Zuid-Azië rapporteren dergelijke gegevens, met uitzondering van Bhutan en de Malediven, die onder de categorie ‘niet beschikbaar’ vallen.

De Indiase regering heeft keer op keer vraagtekens gezet bij de gegevensbronnen en onderzoeksmethodologieën van verschillende mondiale rapporten, waaronder het Global Hunger Index-rapport, dat naar verwachting in oktober zal verschijnen. Het GHI maakt naast zijn eigen enquêtes ook gebruik van gegevens van de FAO en andere gegevens om schattingen te maken van het hongerniveau.

Het is veelbetekenend dat het FAO-rapport van dit jaar de verbanden onderzoekt tussen verstedelijking en de betaalbaarheid van gezonde voeding en de daaruit voortvloeiende implicaties voor de voedselveiligheid en voeding. Omdat in 2050 naar verwachting zeven op de tien mensen in steden zullen wonen, zal deze ‘megatrend’ naar verwachting invloed hebben op de landbouw- en voedingssystemen en op het vermogen om gezonde voeding te bieden. Momenteel is 56 procent van de wereldbevolking verstedelijkt.

Gebieden met de snelste verstedelijking bevonden zich in Zuid-Azië en Afrika bezuiden de Sahara, waar het verband tussen verstedelijking, economische groei en structurele transformatie zwak was. Deze regio’s, aldus het rapport, hadden het grootste aantal hongerige, voedselonzekere en ondervoede mensen. De verstedelijking was zelf het resultaat van pushfactoren zoals armoede, een ongelijke landverdeling, aantasting van het milieu, gedwongen ontheemding als gevolg van rampen en conflicten, en pullfactoren zoals hogere lonen, stedelijke werkgelegenheid, betere sociale voorzieningen en onderwijskansen.

De voedselonzekerheid was hoger in plattelandsgebieden (behalve in Noord-Amerika en Europa), en hoger voor vrouwen. De meeste mensen in de wereld (met uitzondering van Noord-Amerika en Europa) konden zich geen gezonde voeding veroorloven. De meeste regio’s die zich vanwege de stijgende kosten geen gezonde voeding konden veroorloven, bevonden zich in Zuid-Azië, gevolgd door Oost- en West-Afrika. Lage-inkomenslanden bleven de dupe worden van groeiachterstand, verspilling en een laag geboortegewicht. De prevalentie van groeiachterstand en verspilling was hoger in plattelandsgebieden.

De vraag naar en het aanbod van voedsel veranderden snel in het continuüm tussen platteland en stad, en de traditionele manier om naar de kloof tussen platteland en stad te kijken was niet toepasbaar bij het beoordelen en aanpakken van voedselonzekerheid, honger en ondervoeding. Het rapport veronderstelt dat een verandering in de aanpak nodig zou kunnen zijn gezien de snelle verstedelijking van de plattelandsbevolking, de agrovoedingssystemen en het continuüm tussen het platteland en de stad. De voedselaankopen waren nu niet alleen hoog onder stedelijke huishoudens, maar ook onder huishoudens op het platteland. In de peri-urbane gebieden werd ook een hoog percentage bewerkte voedingsmiddelen gekocht. De verstedelijking beïnvloedde als gevolg daarvan de toegang tot betaalbare gezonde voeding en de voedselzekerheid en voeding.

Meer volwassenen in plattelandsgebieden werden getroffen door voedselonzekerheid vergeleken met hun tegenhangers in voorstedelijke en stedelijke gebieden. De genderkloof die tijdens de pandemie groter was geworden, werd in 2022 iets kleiner. Uit een onderzoek in elf Afrikaanse landen bleek dat een gezond dieet in voorstedelijke en landelijke gebieden minder kost dan in stedelijke centra, maar dat de betaalbaarheid een belangrijke factor was. Ook in stedelijke en voorstedelijke gebieden heerste matige tot ernstige voedselonzekerheid.

Lees ook | Het Indiase rijstexportverbod leidt tot paniekaankopen in de VS

Uit het onderzoek bleek dat het “stedelijke voordeel” bij de toegang tot betaalbare gezonde diëten, voedselzekerheid en voeding niet zo groot was als verwacht. Op basis van de Food Insecurity Experience Scale schat het rapport dat er geen verbetering was in de prevalentie van ondervoeding. De kosten van een gezond dieet zijn tussen 2019 en 2021 wereldwijd met 6,7 procent gestegen, met een jaarlijkse stijging van 4,3 procent in 2021.

De hoogste verstedelijkingscijfers werden waargenomen in Afrika bezuiden de Sahara en Zuid-Azië. De analyse van de voedselvraag (voedselconsumptie van huishoudens tegen marktwaarde) bracht interessante patronen aan het licht. Hoewel het aandeel van de voedselaankopen in stedelijke gebieden hoog was, was dit ook hoog voor huishoudens op het platteland. Dit was een afwijking van het traditionele kader voor ‘voedselvoorziening’ voor plattelandshuishoudens. Er was een verspreiding van bewerkte voedingsmiddelen over het landelijk-stedelijke continuüm.

Ook de voedselvoorzieningsketens hebben veranderingen ondergaan. Uit het rapport blijkt dat het grootste deel van de stedelijke vraag naar voedsel in lage- en middeninkomenslanden regionaal wordt geleverd, binnen een straal van 500 kilometer.

Datadrive-beleid. Beleid kan op zijn beurt worden gebruikt om gegevens te verkrijgen voor betere resultaten voor mensen. In grote democratieën kan het gespierde nationalisme deze leemten niet opvullen. Het rapport suggereert terecht dat “het in het beste belang is van regeringen van andere landen en regio’s dat dergelijke gegevens beschikbaar komen voor openbaar gebruik, of dat, als de gegevens ontbreken, overheden investeren in gegevensontwikkeling om deze belangrijke kloof te overbruggen”.